Al geruime tijd dringt het bedrijfsleven erop aan om het statiegeld op petflessen af te schaffen. Coca Cola vindt het wel genoeg geweest met dat korzelige kwartje en ook Albert Heijn wil ervan af. In het hele land zijn inmiddels oranje bakken verschenen waarin burgers hun plastic afval kunnen deponeren, dus statiegeld is ook volgens de regering niet meer nodig.
Elders uit de samenleving klinken signalen die juist oproepen tot méér statiegeld – ook op kleine petflessen en blikjes, om het zwerfafval en de plastic soep mee tegen te gaan. Negeert het bedrijfsleven die geluiden? Nee, die horen ze wel. Maar volgens de organisatie van de oranje bakken, Plastic Heroes, is dat slechts wat kabaal afkomstig van de milieulobby en de groene partijen; niet representatief voor de gemiddelde Nederlander. Plastic Heroes (of liever: het Afvalfonds Verpakkingen, dat erachter zit) meent dat “nog nooit onderzocht” is wat de consument er eigenlijk van vindt, dus hebben ze dat laten onderzoeken.
De meeste Nederlanders
Wat blijkt? “Bijna de helft (46%) van de Nederlanders is positief over het samenbrengen van het huidige statiegeldsysteem met het Plastic Heroes systeem.”
Minder dan de helft van de responsgroep geeft dus aan dat ze het inzamelen van petflessen met het systeem van Plastic Heroes een goed idee vinden. (Merk op dat het woord “afschaffen” fijntjes is vermeden.) De Heroes:
De meeste Nederlanders vinden het afschaffen van statiegeld prima.
Prima?
Ik heb in mijn leven menig ding te vieren gehad, successen geboekt, knopen doorgehakt, of dilemma’s in ogenschouw genomen en op basis van een afweging keuzes met een overtuigd “ja” aanvaard. Maar nooit heb ik de neiging gehad dat gevoel van bezielde instemming onder woorden te brengen met de term “prima”. Het is gewoon net niet het woord waarmee je je goedkeuring over een wezenlijk thema doet blijken.
Wonderlijk dat grote groepen landgenoten dat sentiment dan wel blijken te koesteren jegens de afschaffing van statiegeld. Waaruit zouden wij dit raadselachtige prima-stempel kunnen verklaren?
Niet-prima
Voor de duiding van het soort uitroepen als “prima!” is ons land gezegend met de hoogst denkbare autoriteit op gebied van de diepere betekenis van taalgebruik, Paulien Cornelisse. Laat Cornelisse in het verleden het woord “prima” al eens, op haar ongeëvenaarde wijze, aan een ontleding hebben onderworpen. Cornelisse kent, zo geeft ze aan in haar bijdrage in dagblad NRC Next, het woord prima “… vooral in de betekenis van ‘niet-prima’. Sterker nog:
Prima is het woord van mensen die de strijd hebben opgegeven.
Cornelisse roept het beeld op van een uitgebluste vader die op vakantie de plannen van vrouw en dochters “allemaal prima” vindt. Of:
Als je aan iemand vraagt hoe het gaat, en diegene antwoordt ‘Ja, prima!’, dan voel je al dat het eerlijke antwoord zou zijn: ‘Prima! Ik wil dood!’
Het is, kortom, op zijn minst een opmerkelijke kwalificatie. Zeker voor de afschaffing van statiegeld.
Prima marktonderzoek
De enquête is uitgevoerd door TNS Nipo in opdracht van Plastic Heroes. TNS Nipo is markleider op gebied van enquêtes, maar op de onderzoeksopzet valt nogal wat aan te merken. Nog los van het feit dat een gemeten minderheid (46%) wordt omgetruct tot “meerderheid van de Nederlanders”, mag in twijfel worden getrokken of die 46% voorstanders wel echt voor afschaffing van statiegeld zijn. Het lijkt er eerder op dat ze in de val zijn gelokt met suggestieve vraagstelling.
In de inleiding van de enquête krijgen de ondervraagden bijvoorbeeld te lezen dat afschaffing van statiegeld al een voldongen feit is. (Over “het opgeven van de strijd” gesproken.) De vragen die daarna worden gesteld laten vervolgens geen ruimte om die afschaffing ter discussie te stellen. Ze zijn eerder van de wijs: “heeft u er bezwaar tegen dat wij een echt heel goed plastic recyclingsysteem opzetten?”
Op je blauwe ogen ja. Welke argeloze burger zou niet positief en welwillend antwoord geven op vragen als “hoe staat u tegenover het samenbrengen van het huidige statiegeldsysteem en het Plastic Heroes-systeem” of “maakt het voor u iets uit als de statiegeldflessen in de toekomst met de overige plastic verpakkingen kunnen worden ingeleverd i.p.v. in de supermarkt?” Dat zijn natuurlijk prima vragen om uit een algemeen publiek een afgewogen oordeel te destilleren. (Ter illustratie van dat publiek: een kleine meerderheid gaf aan niets te weten van plastic recycling (61%) en de helft bleek Plastic Heroes niet te kennen vóór aanvang van de enquête.)
List en bedrog
De responsgroep wordt na die vraag in twee delen gesplitst: een welwillende en argeloze groep van 46% en een kritische, vermoedelijk meer geïnformeerde groep van 23%. Die groepen krijgen vervolgens twee verschillende vragenlijsten te zien, waarbij de (niet gebalanceerde) antwoorden tot slot over de totale responsgroep worden uitgesmeerd, waarna de prima-conclusie volgt.
Je moet even nadenken over hoe dit de resultaten beïnvloedt, maar in deze notitie van Recycling Netwerk zijn de listen en het bedrog op een rijtje gezet. Het sjoemel- en spinwerk blijkt te worden verricht door het beruchte communicatiebureau Burston Marsteller. Bel je TNS Nipo voor info, dan word je doorgeschakeld naar dezelfde mensen die bijvoorbeeld ook de sigaretten- en kolenindustrieën bijstaan in het boven tafel krijgen van ‘de waarheid’.
Afschaffen is prima, uitbreiden is goed
Terug naar de realiteit. Statiegeld is een populair en betrouwbaar middel om voor inzameling en recycling te zorgen. In een eerder onderzoek (2010) peilde TNS Nipo nog dat 73% van de Nederlanders voor statiegeld is, en nog geen 10% wilde het afgeschaft hebben. De meeste mensen (71%) wilden zelfs uitbreiding, zodat ook kleine petflesjes statiegeld krijgen opgelegd. Dat leidt tot minder rotzooi op straat en zorgt dat er van oude flesjes weer nieuwe kunnen worden gemaakt. De bakken van Plastic Heroes zijn een goede toevoeging aan onze afvalinzameling, maar statiegeld is er geen haar minder nuttig door geworden.
Nog even genieten van de communicatieafdeling van Plastic Heroes. “Uiteindelijk gaat het ook de consument erom dat we zoveel mogelijk plastic verpakkingsafval recyclen,” vermeldt het persbericht. “Hoe maakt de consument dus niet uit.”
Amme-hoe-la.
Deze blog verscheen op Joop.nl