In een onlangs uitgebrachte studie van de Wereldbank wordt een schets gegeven van de wereld van 2050. In 2050 bedraagt de wereldbevolking zo’n 9 miljard mensen en zal de omvang van de wereldeconomie een factor vier groter zijn dan zij nu is. De voorspellingen ten aanzien van het milieu zijn niet erg rooskleurig. Aangezien met de huidige omvang van de economie – bruto ca. $35.000 miljard per jaar – al vele ernstige milieuproblemen van globale omvang bestaan, zal een verviervoudiging ons absoluut niet gedienstig zijn bij het bestrijden van de milieuproblematiek. “Als we doorgaan zoals nu, dan leven we straks in een klimaat dat niet alleen ernstig veranderd is, maar ook minder voorspelbaar is geworden,” aldus Kirk Hamilton, top-milieueconoom van de Wereldbank. Sterk snijden in de economische groei is geen aantrekkelijke oplossing: “Moeten we dan tegen al die [ontwikkelingslanden] zeggen: sorry, de koek is op. Dit is het voor jullie?” Bovendien heeft het Westen zich verplicht tot de ‘Millenniumdoelen’ voor gelijkheid, ontwikkeling en armoedebestrijding, die een groeivoet van 3,3 procent voor ontwikkelingslanden dicteert.
De suggesties ter oplossing van dit vraagstuk van Warren Evans, topbestuurder van de Wereldbank, doen denken aan het rapport Factor Four (Ernst von Weizsäcker et al.). Evans noemt bijvoorbeeld verbeteringen van de productiviteit in de landbouw en de ontwikkeling van alternatieve energie-bronnen. Ook de Factor Four-benadering hamert op het belang van hernieuwbare energiebronnen en gaat in op ‘material productivity’.
In deze benadering wordt dus gewezen op het belang de technologie in het milieuvraagstuk. Volgens Weizsäcker werd in het verleden technologie vooral gedreven door het verlangen naar economische groei, waarbij de nadruk lag op het vergroten van de arbeidsproductiviteit. Aangezien de natuur beschikbaar leek in nagenoeg onbeperkte hoeveelheden, was dergelijke groei legitiem en een logisch gevolg van het ‘economisch spel’, zo redeneert Weizsäcker. Ondanks dat we nu in andere tijden leven, gaat deze groei ongebreideld voort. Weizsäcker pleit voor de overstap van groei in arbeidsproductiviteit (maximale productiviteit per eenheid arbeid) naar resource productivity (maximale productiviteit per eenheid grondstof). Op deze manier hoeven we niet te vrezen voor een onbehaaglijk lage economische groei: ‘Slowing down the increase of labor productivity, while speeding up resource productivity, should make countries richer, not poorer.’ Hij spreekt in verband hiermee over de Eco-efficiency Revolution, die op vergelijkbare manier als de Industriële Revolutie zou moeten plaatsvinden.
Het is echter te voorspellen dat het plaatsvinden van de Eco-efficiency Revolution zeer moeizaam zal verlopen. In het huidige bestel bestaat nog steeds een cultuur zoals deze werd gecreëerd ten tijde van de verlichting, toen de mogelijkheden tot groei nog schier eindeloos leken. Bij het bereiken van de doelstellingen van Factor Four is handelen vanuit een bewuste, coöperatieve lange-termijnvisie echter noodzakelijk. De win/win-situatie die Factor Four zou moeten opleveren is onaantrekkelijk in een door groeizucht gekenmerkte maatschappij. Er zal in dat opzicht een collectieve cultuuromslag moeten plaatsvinden, voordat de omschakeling naar eco-efficiency kan worden bereikt.
Ook in een ander opzicht is een wijziging van onze levenshouding een must. Met het opzoeken van de oplossing in de technologie loopt men namelijk het risico dat er nieuwe, onvoorziene problemen ontstaan. Neem de CFK-kwestie. Eerst werden CFK’s, vanwege de zeer gunstige eigenschappen, toegepast in tal van producten. Pas na relatief lange tijd zag men de desastreuze gevolgen, en ving een moeizaam traject van wetenschappelijk doorgronden, bewustwording, wet- en regelgeving en uitfasering aan.
CFK’s worden echter als door de eerder genoemde Warren Evans als voorbeeld gebruikt om aan te geven dat er winst kan worden behaald op milieugebied, omdat de uitstoot van deze gassen nu nog maar 10% is van wat zij ooit is geweest. Dit is dus een enigszins controversieel voorbeeld. Ingrijpen in kwalijke technologieën kan in principe wel, maar vaak zijn ze al zover doorgevoerd en ‘ingeburgerd’, dat terugdraaien of regulatie bijzonder traag verloopt en met hoge kosten gepaard gaat. Denk aan het rijden op fossiele brandstoffen: toen men ermee begon, stond men absoluut niet stil bij de gevolgen. Nu zitten we met een zeer manifeste transportsector en debatteren onderwijl over hoe erg deze problemen werkelijk zijn en hoe we in vredesnaam ooit zullen overstappen op duurzamer alternatieven. Het lijkt erop dat het bestrijden van de negatieve externe effecten van de ene technologie door een andere – met nog onvoorziene neveneffecten – te implementeren, slechts een verschuiving van problemen behelst. Technologische oplossingen inzetten als oplossing voor de milieucrisis is daarmee als dweilen met de kraan open. Hobbes zegt in dit verband: “The state of man can never be without some incommodity or other.”
We hebben echter wel keuze in deze. Óf we gaan door zoals we het nu al doen en bestrijden vuur met vuur, blijven dweilen terwijl de boel steeds maar nat blijft; óf we nemen de moeite om de kraan voldoende dichtgedraaid te houden zodat de economie weliswaar niet gigantisch groeit maar het aanhoudende gevecht met de natuur ten einde is. De laatste lijkt mij veel aantrekkelijker. En zo komen we weer bij Hobbes terecht. Hij betoogt immers dat het opgeven van vrijheden – overconsumptie in dit geval – de minste der kwaden is. Hij zou daar wel eens goed in gelijk kunnen hebben gehad. Een rem op de groei van de economie is een kordaat en doeltreffend middle waar geen technologische substitutie aan kan tippen.
Kortom, ondanks de winst die nog te behalen valt op technologisch gebied, doen we niks af aan het werkelijke probleem als er geen collectieve, afgedwongen verandering in leefwijze plaatsvindt. Zonder een cultuuromslag is er geen beginnen aan een ‘eco-efficiency revolution’ en blijven we dweilen met de kraan open.
Geef een reactie